Verschillen tussen Oosterse en Westerse filosofie

Tussen beide vormen van wetenschap bestaan essentiële verschillen. Beiden hebben hun sterke en zwakke kanten, en de SBTCG is van mening dat ze juist om die reden een uitstekende aanvulling op elkaar zijn. Het lijkt ons echter zeer van belang de onderliggende verschillen niet uit het oog te verliezen. Een overzicht:

Westerse filosofie

Een korte omschrijving; de westerse manier van denken is ons immers aangeboren. Westerse filosofie en medische wetenschap gaan terug tot de Griekse beschaving (Socrates resp. Hippocrates), en is via Perzie in Westeuropa terechtgekomen. Er zijn zekere parallelen tussen de Griekse en Chinese opvattingen over mens en heelal (elementenleer). De hedendaagse medische wetenschap is eigenlijk pas ontstaan in de 19e eeuw, als gevolg van een andere manier van denken, en betere technische middelen (bv. microscoop). In de loop van de tijd werd het door ontdekkingen in de fysica en chemie steeds beter mogelijk om steeds meer in detail in te zoomen op de microscopische processen in het lichaam. Daardoor is veel detail informatie aanwezig, maar het is moeilijk deze te relateren aan gebeurtenissen in de macroscopische wereld.

Problemen
Ook al heeft de westerse wetenschap het idee van dualistische scheiding tussen lichaam en geest verlaten, blijft deze scheiding voortbestaan in de scheiding tussen de disciplines geneeskunde en psychologie.

Verder heeft de westers medische wetenschap zich tot nu toe afzijdig gehouden van de ontwikkelingen in quantumfysica, en systeembiologie. Als er al iets met deze ontwikkelingen wordt gedaan dan is dat op technologisch gebied (rontgen, MRI, CT) en niet op inhoudelijk wetenschappelijk gebied. Wetenschappers als Popp, Sheldrake, Chopra, Laszlo, Chalmers en vele anderen hebben zeker een punt gemaakt bij de vragen die ze stellen. Maar er is in de Westerse wetenschap geen antwoord op hun vragen.

Artsen en medische wetenschappers zijn zo bezig met kennis en informatie op microscopisch niveau dat ze het overzicht over de totale situatie verliezen. Dat is terug te zien in de vergaande specialisaties in de ziekenhuizen waardoor veel georganiseerd moet worden op gebied van communicatie en documentatie om overzicht te houden. Maar ook om overzicht te houden over de verschillende aspecten van een aandoening. Een voorbeeld: anti-biotica kunnen we waarschijnlijk de grootste ontdekking in de moderne geneeskunde noemen. Door met een microscoop bacterien waar te nemen werd een verband gelegd tussen bacterien en infectieziekten. De toepassing van anti-biotica bleek daarbij zeer effectief te zijn. Maar al snel ontdekte men dat deze middelen slechts tijdelijk werkten. Deels is dit te wijten aan verkeerde toepassing, maar er is weinig aandacht voor de invloed van het menselijk immuunsysteem, en voor de capaciteit van bacterien tot evolutie [12].

Oosterse filosofie

Chinese (Oosterse) filosofie is gebaseerd op de theorie van Tai Ji (Yin en Yang). Met dit model wordt de ultieme tegenstelling beschreven, en de manier waarop deze tegenstellingen elkaar beinvloeden. Het is een universele wet die alle bekende processen kan beschrijven, zelfs processen uit de moderne fysica [1].

In de Huang Ti Nei Jing (ong. 220 vC), maar ook in taoistische Dao De Jing (500 vC) wordt uitgebreid ingegaan op de theorie van Yin en Yang. De oorspronkelijke bron is niet bekend, maar in India werd al gesproken over een Yin Yang indeling van goden (Shiva/ Shakti, Shiva/ Vishnu ) (1500vC).

In de loop van de tijd werden andere modellen geformuleerd (zoals bv Wu xing; 5 fasen) die een aanvulling vormen op de theorie van Yin en Yang. De verschillende theoriën zijn mede beïnvloed door sjamanistische, alchemistische en numerologische invloeden. De Huang Di Nei Jing hanteert echter een benaderingswijze die gebaseerd is op een rationele verklaring van processen. Zo werden orgaanfuncties zodanig beschreven dat deze overeenkomen met de huidige (recente) kennis van embryologie [2].

In de geneeskunde is op basis van deze modellen een compleet zelfstandig geneeskundig systeem [3] ontstaan dat meer dan 2000 jaar ontwikkeling en evaluatie kent. Het systeem is enerzijds gebaseerd op een differentiatie van ziekten (zoals in het westen), maar ook op een differentiatie van syndromen. De gekozen behandeling is afhankelijk van de ziekte, de syndroom differentiatie, de constitutie van de patient, van het seizoen, maar ook van zaken als leefgewoontes en omstandigheden. Doordat het model macroscopisch en uiterst eenvoudig is, zijn alle omstandigheden met hetzelfde model te omschrijven [4].

Het onderscheid dat in het westen wordt gemaakt tussen lichaam en geest is in de oosterse medische filosofie niet te vinden. Daar worden lichaam en geest met dezelfde modellen beschreven, en problemen zijn daarom makkelijk aan elkaar te relateren [4].

De modellen die gebruikt worden in de chinese geneeskunde zijn uitermate geschikt om de invloed van leef- en voedingsgewoonten te beschrijven; aspecten die de westerse geneeskunde buiten beschouwing laat [5] [6]. De ervaring leert dat het succes van behandeling vaak juist afhankelijk is van deze factoren. Bovendien is dit aspect van de chinese geneeskunde ook uitermate geschikt om gezond te blijven.

Een aantal concepten in de chinese geneeskunde zijn moeilijk te vatten in westerse filosofie, en we zullen deze kort toelichten:

Qi
In de meer filosofische klassieke literatuur [7] [8] wordt Qi benaderd als een massa-energie continuum. Op een andere manier beschreven maar vergelijkbaar wat Einstein afleidde uit de relativiteitstheorie. Bij acupunctuur hebben we het over een specifiekere vorm van Qi; namelijk de Qi die door de meridianen stroomt. Het concept van Qi die door meridianen stroomt is een denkbeeldig iets. Wat echter niet wil zeggen dat het daarmee onzin is: iedereen bij wie een punt als Zusanli (ST36) of Hegu (LI4) op de juiste manier gemanipuleerd wordt voelt een sensatie die de Chinesen beschrijven als 'de qi' (Qi arrives). Alhoewel de wetenschappelijke discussie is over het werkingsmechanisme erg gevarieerd is, is het in ieder geval duidelijk dat het prikken van acupunctuurpunten fysiologisch effect heeft. Bv. [9]

Meridianen
En ander concept waar veel onduidelijkheid over is zijn meridianen. Doordat westerlingen lijnen trokken tussen punten met vergelijkbare energetica (bijvoorbeeld voet Yangming Jingluo) ontstond het idee dat 'meridianen'(Jingluo) lichamelijke structuren zijn. Dit is echter geval, onderzoek naar dergelijke structuren gebaseerd op dat uitgangspunt zijn gedoemd om te mislukken. Als Chinezen het hebben over Jing luo hebben ze het over een heel netwerk dat uiteindelijk alle cellen in het lichaam bereikt. Dit netwerk wordt meestal verdeeld in 6 delen. De doorsnede van bijvoorbeeld een arm kunnen we opvatten als een verelingt tussen yin en yang. De buitenzijde (donkere huid) is de Yang zijde, de binnenzijde (lichte huid) de Yin zijde. De indeling gebeurd naar de verhouding tussen Yin en Yang: tai yang, yang ming, shao yang, tai yin, shao yin en jue yin. Omdat diezelfde indeling toepasbaar is op de interne organen (op basis van hun functie) worden de meridianen ook benoemd naar het gerelateerde orgaan. Het proces van Yin en Yang is echter geen discreet proces. Het is een geleidelijke overgang. Daarom verandert de energie geleidelijk als we de omtrek van de doorsnede volgen. Een meridiaan is dus een gebied, waarvan het midden de sterkste energetica (werking) heeft.

Organen
Chinesen hebben de werking van het menselijk lichaam beschreven op basis van wat ze aan de buitenkant waarnamen. Op die manier is een functionele beschrijving van organen ontstaan die niet zonder meer overeenkomt met de westerse anatomische indeling van organen. Onder de Chinese beschrijving van gan (lever) horen natuurlijk de lever, maar ook delen van de kleine hersenen,  een aantal hormonen en neurotransmitters in het bloed (oestrogeen, progesteron, adrenaline), zenuwen en pezen, nagels en ogen. In principe zou het mogelijk zijn een vertaling te maken tussen beide benaderingen, maar vanwege de verschillen in benaderingswijze is het niet mogelijk deze compleet dekkend te maken.

Problemen
In de loop van de geschiedenis veranderden de ziektes waar mensen mee te maken kregen. In feite worden ziektes steeds complexer. In de geschiedenis van de Chinese geneeskunde is goed te zien dat deze ontwikkeling wordt gevolgd door nieuwe modellen te maken. De vraag nu echter is of Chinese geneeskunde nog in staat is 'moderne' ziekten te behandelen (zoals bijvoorbeeld ALS, MS, HIV). Het probleem is dat veel van deze ziekten moeilijker van buitenaf waar te nemen zijn, en dat men voor diagnose vooral aangewezen is op westers medisch onderzoek. Een deel van de discussie gaat ook over de vraag waarom deze 'moderne' ziekten vaker voorkomen:

Integratie van Oosterse en Westerse filosofie

De laatste jaren wordt een brug tussen oost en west gebouwd door de systeembiologie. Uit biomarkeronderzoek lijkt de benadering van Chinese geneeskunde een zinvolle te zijn [10] [11]. Daarnaast biedt de systeembenadering een mogelijkheid voor het ontwikkelen van persoonspecifieke multicomponentiele medicatie (zoals chinese geneeskunde al meer dan 2000 jaar is).

Een TCM therapeut bekijkt een situatie met zowel chinese als westerse uitgangspunten afzonderlijk. Het gebruiken van westerse meetmethoden is een goede aanvulling. Zo is het daarmee mogelijk te kijken of beide diagnoses in dezelfde lijn liggen, of om de chinese syndroomdiagnostiek bij te stellen aan de westerse meetresultaten/ diagnose. Het lijkt er op dat er bewijs komt dat een gecombineerde aanpak effectief is [11].

Verder is het voor een TCM therapeut makkelijker om overzicht te houden op de totale situatie van de patient, en daarmee ook voor welke delen van behandeling westerse geneeskunde zinvoller is, of hoe een gecombineerde behandeling meer effect heeft. Een westerse arts is over het algemeen niet is staat de effectiviteit van Chinese behandeling te beoordelen. Een TCM therapeut heeft over het algemeen minder ervaring met westerse diagnostiek.

Conclusie

De modellen die de Oosterse en Westerse Geneeskunde gebruiken zijn verschillend. Proberen het ene systeem met het andere te beschrijven doet beide systemen te kort. Door ze afzonderlijk en in combinatie toe te passen kunnen ze een aanvulling op elkaar zijn.

Zo zou het bijvoorbeeld mogelijk zijn om chinese differentiaaldiagnostiek mee te nemen bij het opzetten van klinisch onderzoek naar Westerse medicijnen. Hierdoor worden de onderzoeksresultaten zinvoller [11] [12].

Voor de situatie van patienten is een gecombineerde aanpak mogelijk zinvol. De communicatie en acceptatie tussen artsen en TCM therapeuten dient daarvoor wel te verbeteren [13].

Voetnoten en referenties

[1] http://www.zhonglong.nl/docs/Scriptie.doc

[2] De chinese geneeskunde stelt dat de nieren de botten controleren. Ten op zichte van de andere organen zijn de nieren de meest Yinne organen, en botten zijn de meest Yinne (in dit geval harde) substantie in het lichaam. De belangrijkste botten in ons lichaam zijn de wervels, en met name de lendewervels. Het is voor chinesen vanzelfsprekend dat bij de embryologische ontwikkeling de nieren en bijnieren ontstaan uit de 4e en 5e lendewervel. De acupunctuur punten die (bij)nierfunctie controleren zitten dan ook in dit gebied.

[3] Dat wil zeggen: fysiologie, etiologie, pathologie, therapie

[4] Voorbeeld: een van de functies van de lever is zorgen voor de vrije stroom van qi (energie). Als dit onvoldoende gebeurd ontstaat er stagnatie; het syndroom noemen we lever qi stagnatie. De lichamelijke symptomen zijn: misselijkheid, weinig eetlust, boeren, rommelende darmen, flankpijn, brok in de keel, onregelmatige pijnlijke menstruatie, gespannen borsten voor menstruatie. De emotionele klachten: irritatie, depressie, melancholie, woede uitbarstingen. Le qi zhi kan zich op verschillende manieren manifesteren: als menstruele klachten, overspannenheid, hoofdpijn, IBS, depressie. Elk van deze verschijningsvormen wordt in principe op een andere manier behandeld omdat de plaats waar de manifestatie optreedt anders is. Energetisch gezien hoort de lever bij jue yin. Dit is de fase waar Yin overgaat in Yang. De correspondentie met de dag is tussen 3 en 5 sóchtends, en met de vroege lente; het is de stijgende energie die bloemen laat bloeien. Om die reden zien we dat mensen met lever qi stagnatie smorgens rond 4 uur wakker worden. Zeker als de stagnatie van lever energie ook aanleiding geeft tot hitte. Verder is lever qi stagnatie over het algemeen sterker in het voorjaar. Lever energie heeft ook te maken met de vecht/ vlucht reactie, en het bewaken van je grenzen.

[4] Verpoorte, R. e.a., Commentary: "A systems view on the future of medicine: inspiration from Chinese medicine?", J Ethnopharmacol, Volume 121, Number 3, p.479-81 (2009)

[5] Dr. David Servan-Schreiber, Uw brein als medicijn

[6] Dr. David Servan-Schreiber, Anti-kanker, een nieuwe levensstijl

[7] Laozi, ISBN 7-5438-2089-7/B.50, Hunan People's Publishing House, 1999

[8] Zhuangzi 1/2, 7-5438-2087-0/ B.48, Hunan People's Publishing House, 1999

[9] http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/23762172

[10] van der Greef, J. , Perspective: All systems go, Nature, vol. 480, no. 7378

[11] http://analyticalbiosciences.leidenuniv.nl/publications/3131

[12] In de Shanghanlun en Yingui Yaolue (ong 220 vC) worden een aantal infectieziekten beschreven (malaria, longontsteking, cholera). De voorgestelde formules worden nog steeds toegepast. Afhankelijk van de presentatie van de aandoening zouden we deze tegenwoordig met antibiotica behandelen. Daarbij zien we dat de ziekteverwekkers resistent worden tegen de toegepaste antibiotica. Recentelijk werd een chinees kruid (Qinghao, artemisia annua) ingezet voor de bestrijding van malaria. In een aantal formules uit de Yingui Yaolue wordt deze gebruikt. Volgens westers farmaceutische traditie werd een gestandariseerde medicatie gemaakt. Resistentie ontstond echter weer snel. De vraag is hoe het mogelijk is dat Chinesen meer dan 2000 jaar infecties bestrijden zonder last te hebben van resistentie, terwijl de westerse geneeskunde dat niet voor elkaar krijgt?

[13] Flower A, Liu JP, Chen S, Lewith G, Little P. Chinese herbal medicine for endometriosis. Cochrane Database Syst Rev. 2009 Jul 8